نیمه عمر دانش

برای به روز ماندن سوادمان چه کنیم؟

به مروز زمان به ویژه در رشته های مهندسی با رشد دانش و پیشرفت فناوری و ابزارها، دانش و مهارتی که افراد قبلا آموخته اند، قدیمی و منسوخ شده و اتکا به آنها در هنگام مواجهه با موضوعات و مسائل جدید، منجر به کسب نتایج مطلوب نمی گردد. از این رو نیاز است فکری برای به روز ماندن دانش و مهارت های خود کنیم. هدف اصلی این مطلب توجه به تخصیص مقدار زمانی مشخص و با ثبات برای به روزرسانی دانش و مهارت های فردی است.

در سال 1962 میلادی اقتصاددانی به نام Fritz Machlup اصطلاح «نیمه عمر دانش» (half-life of knowledge یا half-life of facts) را برای مشخص کردن زمانی که طول می کشد تا 50 درصد دانش در حوزه ای خاص، قدیمی یا منسوخ شود (Outdated)، ابداع کرد. متخصصان حوزه های مختلف بر اساس تجربه، و بررسی سوابق (علم سنجی Scientometrics) این نیمه عمر را برای رشته های مختلف تعیین می کنند. این اصطلاح معنایی مشابه با نیمه عمر، در مواد رادیواکتیو که در رشته فیزیک استفاده می شود را دارد.

گفته می شود نیمه عمر دانش در رشته های مهندسی 2.5 تا 7 سال (برای حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات 2.5 تا 3 سال)، در رشته های علوم انسانی و اجتماعی 8 تا 10 سال، و در رشته های علوم پایه 10 تا 12 سال است.

اگر فرض کنیم نیمه عمر دانش در مهندسی عمران 7 سال باشد، یعنی در رشته مهندسی عمران پس از 7 سال، 50 درصد اطلاعات و مهارت های آموخته شده قبلی، قدیمی و یا منسوخ (Outdated) محسوب شده، و باعث کاهش ارزش فرد به عنوان نیروی کار متخصص می شود. (این اعداد تقریبی و سرانگشتی هستند، همانگونه که می دانید دقت اطلاعات را استفاده ای که از آنها می شود، و ابزار سنجش تعیین می کند).

در طول زمان نیمه عمر دانش به تدریج کمتر می شود، چنانکه در سال 1920 میلادی نیمه عمر دانش در رشته های مهندسی 35 سال برآورد شده بود و سپس این مقدار در سال 1960 میلادی به 10 سال رسید. به صورت کلی می توان عوامل موثر در کاهش نیمه عمر دانش را به شرح زیر نام برد.

1. رشد انفجاری داده ها، اطلاعات و دانش به دلیل ایجاد ابزارهایی بهتر برای کسب و گردآوری داده (Data)

2. افزایش تعداد دانشمندان: گفته می شود حدود 80 ~ 90 درصد دانشمندان در طول دوره حیات بشری، در دوران حال زیست می کنند. که این به معنی فعالیت و سرعت بیشتر در رشد دانش و ارتقای فناوری است. علاوه بر رشد جمعیت، در عصر کنونی انسان ها برای یادگیری و تحصیل زمان بیشتری اختصاص می دهند. این رشد زمان اختصاص یافته برای یادگیری را می توان از متوسط تعداد سال های درس خواندن افراد در نظام آموزشی رسمی (مدرسه و دانشگاه) متوجه شد.

3. افزایش تعداد افرادی که ایده های جدید را خلق و منتشر می کنند. در گذشته انتشار ایده ها و افکار غالبا توسط دانشمندان (scientist)، اندیشمندان (intellectual) و رهبران فکری (thought leader) انجام میشد، ولی در حال حاضر به دلیل وجود شبکه های اجتماعی، روزانه میلیون ها نفر درس آموخته ها، ایده ها و افکار خود را به راحتی منتشر و به اشتراک می گذارند.

4. افزایش سرعت و توان انجام محاسبات پیچیده و بیشتر: با رشد فناوری های پردازشی، توان محاسباتی ارتقا پیدا کرده و باعث عمیق تر شدن درک ما از پیچیدگی های دنیا، و حل «مسائل حل نشده» قبلی، شده است.

قاعده مور (Moor's Law): در سال 1965 فردی به نام Gordon Moore (موسس شرکت Intel) در مقاله ای پیش بینی کرد که تعداد ترانزیستورها بر روی چیپ های سیلیکونی هر دو سال، دو برابر شده و هزینه ساخت آن نصف می شود. بر این مبنا به تدریج توان پردازشی و محاسباتی ارتقا پیدا کرده و رایانه های بزرگ جای خود را به رایانه هایی بسیار کوچک خواهند داد. بعد از گذشت چند دهه، این پیش بینی همچنان معتبر بوده و در برنامه ریزی های بلندمدت صنایع فناوری اطلاعات و ارتباطات، و الکترونیک کاربرد دارد. از آنجایی که این صنایع تاثیر مستقیمی در میزان رشد دانش (ارتقای کیفیت و توان گردآوری و پردازش داده ها) دارند، برای درک بهتر سرعت رشد دانش از آن بهره گرفته می شود.

5. ایجاد فناوری ها، ابزارها و مهارت های جدیدی که قبلا وجود نداشته اند، مانند ظهور مهندسی فناوری اطلاعات و فناوری های رایانه ای.

6. فراموشی طبیعی در ذهن انسان: علاوه بر عوامل فوق وجود فراموشی، عاملی است که اطلاعات مورد نیاز افراد را دسترشان خارج می کند.

برای به روز ماندن، چه کنیم؟

افراد برای حل مشکل «قدیمی و منسوخ شدن اطلاعات و مهارت های خود» و به روز ماندن، ممکن است رویکردهای مختلفی را در نظر بگیرند. یکی از این رویکردها محاسبه استهلاک سالیانه دانش و مهارت، و اختصاص زمانی برای به روز رسانی شامل: یادگیری جدید (Learn)، ترمیم (Relearn) و کنار گذاشتن چیزهای منسوخ شده (UnLearn) است. محاسبه مقدار زمان مورد نیاز برای به روز رسانی، معمولا به صورت زیر انجام می شود:

تعداد واحد درسی دوره کارشناسی (به جز دروس عمومی) حدود 120 واحد است که دانشجویان آن را در طول 4 سال (8 نیمسال معادل 128 هفته تحصیلی) می گذرانند. از آنجایی که هر واحد درسی معادل 3 ساعت در هفته (1 ساعت کلاس + 2 ساعت مطالعه شخصی) در نظر گرفته می شود، افراد در دوره کارشناسی حدود 5.760 ساعت را صرف یادگیری می کنند.

اگر نیمه عمر دانش، در مهندسی عمران را 7 سال در نظر بگیریم، یعنی ظرف مدت 7 سال به میزان 50 درصد این زمان (یعنی 2.880 ساعت) نیاز به جایگزینی دارد.

اگر سال را 48 هفته فرض کنیم (در واقعیت 52 هفته است)، فرد بایستی در هفته 8.5 ساعت مطالعه داشته باشد تا بتواند خود را به روز نگه دارد. بر این مبنا یک مهندس عمران برای آنکه بتواند 30 تا 35 سال درآمد خوبی داشته، و با مقرری خوبی بازنشسته شود، در مجموع بایستی حدود 12.240 ساعت مطالعه کند. توجه داشته باشید در این محاسبات راندمان یادگیری فرد در دوره تحصیل و پس از آن، ثابت در نظر گرفته شده است.

همچنین این رویکرد مواجهه با مشکل منسوخ شدن درس آموخته ها، تحت عنوان عنوان Five Hour Rule معروف است (5 ساعت مطالعه در هفته) که در حالت کلی (فارغ از تخصص فرد) بیان می شود و جنبه عمومی دارد.

همانطور که توضیح داده شد، میزان ساعات مطالعه مورد نیاز در هفته برای متخصصان، معمولا بر اساس تعداد واحد درسی دوره کارشناسی، نیمه عمر دانش در آن حوزه خاص، و تعداد هفته در سال، محاسبه می شود. و با تغییر مقدار هر کدام از این متغیرها، نتیجه نیز تفاوت خواهد کرد. مثلا:

- اگر دوره کارشناسی را 5.000 ساعت، نیمه عمر را 10 سال، و تعداد هفته ها در سال را 50 فرض کنید؛

- یا اگر دوره کارشناسی 4.800 ساعت، نیمه عمر را 10 سال، و تعداد هفته ها در سال را 48 فرض کنید؛

عدد 5 ساعت در هفته به دست خواهد آمد. نتیجه محاسبه کاملا بستگی به مفروضات شما دارد.

از زمان «به روز رسانی» چگونه استفاده کنیم؟

برای به روز رسانی (Update) می توان راهکارهای زیر را استفاده کرد. دقت داشته باشید در محیط کار قرار است با فردی که چند سال بعد از شما دانش آموخته شده و اطلاعات جدیدتری دارد، رقابت کنید. دو عامل مهم در بازسازی و به روزرسانی «ثبات و تداوم» (یعنی یک روال مشخص به صورت ثابت و منظم انجام شود)، و «انتخاب روش و منابع مناسب» است.

- مطالعه و مرور: اصلی ترین روش به روز رسانی اطلاعات، مطالعه فردی است. منابع مطالعاتی گوناگونی در دسترس قرار دارند که رایج ترین آنها کتاب، مجله، مقالات روزنامه ها، وبلاگ ها هستند. با توجه به وجود تعداد زیادی کتاب و مجله می توان از نظرات منتقدین برای انتخاب کتاب استفاده کرد. در خصوص مقالات و وبلاگ ها نیز توجه به نام نویسندگان مطالب می تواند راهگشا باشد.

همچنین حفظ و مرور منابع مهم مطالعاتی دوره تحصیل، به ویژه جزوات شخصی (که خودتان به زبان خودتان تهیه کردید) برای یادآوری و تثبیت آموخته های قبلی مفید و موثر خواهد بود.

- شرکت در کلاس ها و دوره های بازآموزی و کوتاه مدت (Continuing Education)؛
- استفاده از کلاس های برخط (Massive Open Online Courses)؛
- استفاده از پادکست ها (Podcast) و سخنرانی های (Lecture) برخط (Online) و یا ضبط شده مانند Ted Talks؛
- شرکت در رویدادها (Event) مانند سمینارها و همایش های معتبر دارای محتوای ارزشمند (و نه تشریفاتی و تبلیغاتی) و عضویت در انجمن های علمی (Scientific Society)؛
- عضویت در صفحات تخصصی در شبکه های اجتماعی (Social Media) برای کسب اخبار و اطلاعات مانند صفحات تخصصی در Linkedin؛
- ایجاد شبکه ارتباطات فردی (Personal Network) و تبادل اطلاعات با همکاران و همکلاسی های سابق؛
- آموختن و ارتقای مهارت های یادگیری (Learn How to Learn) برای افزایش راندمان فردی؛
- حفظ ارتباط علمی با اساتید دوره تحصیل: متاسفانه در ایران، شکاف عمیقی در روابط بین اساتید و دانشجویان وجود دارد.
- ادامه تحصیل رسمی (Formal Education): نیاز به زمانی بیشتر از 8.5 ساعت در هفته دارد.