مهندسی عمران

معرفی منابع درسی، آموزشی و کمک آموزشی
دروس کارشناسی مهندسی عمران

دروس عمومی

دروس پایه

 معرفی منابع درسی، آموزشی و کمک آموزشی
دروس کارشناسی ارشد مهندسی عمران گرایش مهندسی و مدیریت ساخت

دروس فوق بر اساس برنامه درسی مصوب کارشناسی پیوسته مهندسی عمران 1388

و برنامه درسی مصوب کارشناسی ارشد مهندسی عمران 1392 معرفی شده اند

مطالب سری تحول در آموزش

توصیه های تحصیلی

می توانید از طریق این نوشته، نظرات خود را برای نویسنده وبلاگ ارسال کنید

وبگاه دیگر نویسنده وبلاگ درباره مهندسی صنایع www.isye.ir است. برای  آشنایی با رشته مهندسی صنایع می توانید به آن مراجعه کنید.

حقوق

12 Angry Men (1957)

مدیریت (رفتار سازمانی)

Brubaker (1957)

علوم ارتباطات و رسانه

Wag the dog (1997)

مدیریت و برنامه ریزی آموزش عالی

Ivory Tower (2014)

Where to Invade Next (2015)

مهندسی اجتماعی

Catch Me If You Can (2002)

Track Down (2000)

درس طراحی، ساخت و نگهداری سیستم های مهندسی عمران و محیط به ارزش 3 واحد نظری بوده و درس مهندسی محیط زیست پیشنیاز آن است.

منابع درسی:

1. Introduction to Civil Engineering Systems: A Systems Perspective to the Development of Civil Engineering Facilities Written by Samuel Labi From Wiley.

2. تحلیل و طراحی سیستم های مهندسی عمران  (Civil Engineering Systems Analysis and Design) نوشته آلن اسمیت و همکاران (Alan A. Smith, E. Hinton, Roland W. Lewis) ترجمه آقای محمدتقی بانکی از مرکز نشر دانشگاهی.

به مروز زمان به ویژه در رشته های مهندسی با رشد دانش و پیشرفت فناوری و ابزارها، دانش و مهارتی که افراد قبلا آموخته اند، قدیمی و منسوخ شده و اتکا به آنها در هنگام مواجهه با موضوعات و مسائل جدید، منجر به کسب نتایج مطلوب نمی گردد. از این رو نیاز است فکری برای به روز ماندن دانش و مهارت های خود کنیم. هدف اصلی این مطلب توجه به تخصیص مقدار زمانی مشخص و با ثبات برای به روزرسانی دانش و مهارت های فردی است.

در سال 1962 میلادی اقتصاددانی به نام Fritz Machlup اصطلاح «نیمه عمر دانش» (half-life of knowledge یا half-life of facts) را برای مشخص کردن زمانی که طول می کشد تا 50 درصد دانش در حوزه ای خاص، قدیمی یا منسوخ شود (Outdated)، ابداع کرد. متخصصان حوزه های مختلف بر اساس تجربه، و بررسی سوابق (علم سنجی Scientometrics) این نیمه عمر را برای رشته های مختلف تعیین می کنند. این اصطلاح معنایی مشابه با نیمه عمر، در مواد رادیواکتیو که در رشته فیزیک استفاده می شود را دارد.

گفته می شود نیمه عمر دانش در رشته های مهندسی 2.5 تا 7 سال (برای حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات 2.5 تا 3 سال)، در رشته های علوم انسانی و اجتماعی 8 تا 10 سال، و در رشته های علوم پایه 10 تا 12 سال است.

اگر فرض کنیم نیمه عمر دانش در مهندسی عمران 7 سال باشد، یعنی در رشته مهندسی عمران پس از 7 سال، 50 درصد اطلاعات و مهارت های آموخته شده قبلی، قدیمی و یا منسوخ (Outdated) محسوب شده، و باعث کاهش ارزش فرد به عنوان نیروی کار متخصص می شود. (این اعداد تقریبی و سرانگشتی هستند، همانگونه که می دانید دقت اطلاعات را استفاده ای که از آنها می شود، و ابزار سنجش تعیین می کند).

در طول زمان نیمه عمر دانش به تدریج کمتر می شود، چنانکه در سال 1920 میلادی نیمه عمر دانش در رشته های مهندسی 35 سال برآورد شده بود و سپس این مقدار در سال 1960 میلادی به 10 سال رسید. به صورت کلی می توان عوامل موثر در کاهش نیمه عمر دانش را به شرح زیر نام برد.

1. رشد انفجاری داده ها، اطلاعات و دانش به دلیل ایجاد ابزارهایی بهتر برای کسب و گردآوری داده (Data)

2. افزایش تعداد دانشمندان: گفته می شود حدود 80 ~ 90 درصد دانشمندان در طول دوره حیات بشری، در دوران حال زیست می کنند. که این به معنی فعالیت و سرعت بیشتر در رشد دانش و ارتقای فناوری است. علاوه بر رشد جمعیت، در عصر کنونی انسان ها برای یادگیری و تحصیل زمان بیشتری اختصاص می دهند. این رشد زمان اختصاص یافته برای یادگیری را می توان از متوسط تعداد سال های درس خواندن افراد در نظام آموزشی رسمی (مدرسه و دانشگاه) متوجه شد.

3. افزایش تعداد افرادی که ایده های جدید را خلق و منتشر می کنند. در گذشته انتشار ایده ها و افکار غالبا توسط دانشمندان (scientist)، اندیشمندان (intellectual) و رهبران فکری (thought leader) انجام میشد، ولی در حال حاضر به دلیل وجود شبکه های اجتماعی، روزانه میلیون ها نفر درس آموخته ها، ایده ها و افکار خود را به راحتی منتشر و به اشتراک می گذارند.

4. افزایش سرعت و توان انجام محاسبات پیچیده و بیشتر: با رشد فناوری های پردازشی، توان محاسباتی ارتقا پیدا کرده و باعث عمیق تر شدن درک ما از پیچیدگی های دنیا، و حل «مسائل حل نشده» قبلی، شده است.

قاعده مور (Moor's Law): در سال 1965 فردی به نام Gordon Moore (موسس شرکت Intel) در مقاله ای پیش بینی کرد که تعداد ترانزیستورها بر روی چیپ های سیلیکونی هر دو سال، دو برابر شده و هزینه ساخت آن نصف می شود. بر این مبنا به تدریج توان پردازشی و محاسباتی ارتقا پیدا کرده و رایانه های بزرگ جای خود را به رایانه هایی بسیار کوچک خواهند داد. بعد از گذشت چند دهه، این پیش بینی همچنان معتبر بوده و در برنامه ریزی های بلندمدت صنایع فناوری اطلاعات و ارتباطات، و الکترونیک کاربرد دارد. از آنجایی که این صنایع تاثیر مستقیمی در میزان رشد دانش (ارتقای کیفیت و توان گردآوری و پردازش داده ها) دارند، برای درک بهتر سرعت رشد دانش از آن بهره گرفته می شود.

5. ایجاد فناوری ها، ابزارها و مهارت های جدیدی که قبلا وجود نداشته اند، مانند ظهور مهندسی فناوری اطلاعات و فناوری های رایانه ای.

6. فراموشی طبیعی در ذهن انسان: علاوه بر عوامل فوق وجود فراموشی، عاملی است که اطلاعات مورد نیاز افراد را دسترشان خارج می کند.

برای به روز ماندن، چه کنیم؟

افراد برای حل مشکل «قدیمی و منسوخ شدن اطلاعات و مهارت های خود» و به روز ماندن، ممکن است رویکردهای مختلفی را در نظر بگیرند. یکی از این رویکردها محاسبه استهلاک سالیانه دانش و مهارت، و اختصاص زمانی برای به روز رسانی شامل: یادگیری جدید (Learn)، ترمیم (Relearn) و کنار گذاشتن چیزهای منسوخ شده (UnLearn) است. محاسبه مقدار زمان مورد نیاز برای به روز رسانی، معمولا به صورت زیر انجام می شود:

تعداد واحد درسی دوره کارشناسی (به جز دروس عمومی) حدود 120 واحد است که دانشجویان آن را در طول 4 سال (8 نیمسال معادل 128 هفته تحصیلی) می گذرانند. از آنجایی که هر واحد درسی معادل 3 ساعت در هفته (1 ساعت کلاس + 2 ساعت مطالعه شخصی) در نظر گرفته می شود، افراد در دوره کارشناسی حدود 5.760 ساعت را صرف یادگیری می کنند.

اگر نیمه عمر دانش، در مهندسی عمران را 7 سال در نظر بگیریم، یعنی ظرف مدت 7 سال به میزان 50 درصد این زمان (یعنی 2.880 ساعت) نیاز به جایگزینی دارد.

اگر سال را 48 هفته فرض کنیم (در واقعیت 52 هفته است)، فرد بایستی در هفته 8.5 ساعت مطالعه داشته باشد تا بتواند خود را به روز نگه دارد. بر این مبنا یک مهندس عمران برای آنکه بتواند 30 تا 35 سال درآمد خوبی داشته، و با مقرری خوبی بازنشسته شود، در مجموع بایستی حدود 12.240 ساعت مطالعه کند. توجه داشته باشید در این محاسبات راندمان یادگیری فرد در دوره تحصیل و پس از آن، ثابت در نظر گرفته شده است.

همچنین این رویکرد مواجهه با مشکل منسوخ شدن درس آموخته ها، تحت عنوان عنوان Five Hour Rule معروف است (5 ساعت مطالعه در هفته) که در حالت کلی (فارغ از تخصص فرد) بیان می شود و جنبه عمومی دارد.

همانطور که توضیح داده شد، میزان ساعات مطالعه مورد نیاز در هفته برای متخصصان، معمولا بر اساس تعداد واحد درسی دوره کارشناسی، نیمه عمر دانش در آن حوزه خاص، و تعداد هفته در سال، محاسبه می شود. و با تغییر مقدار هر کدام از این متغیرها، نتیجه نیز تفاوت خواهد کرد. مثلا:

- اگر دوره کارشناسی را 5.000 ساعت، نیمه عمر را 10 سال، و تعداد هفته ها در سال را 50 فرض کنید؛

- یا اگر دوره کارشناسی 4.800 ساعت، نیمه عمر را 10 سال، و تعداد هفته ها در سال را 48 فرض کنید؛

عدد 5 ساعت در هفته به دست خواهد آمد. نتیجه محاسبه کاملا بستگی به مفروضات شما دارد.

از زمان «به روز رسانی» چگونه استفاده کنیم؟

برای به روز رسانی (Update) می توان راهکارهای زیر را استفاده کرد. دقت داشته باشید در محیط کار قرار است با فردی که چند سال بعد از شما دانش آموخته شده و اطلاعات جدیدتری دارد، رقابت کنید. دو عامل مهم در بازسازی و به روزرسانی «ثبات و تداوم» (یعنی یک روال مشخص به صورت ثابت و منظم انجام شود)، و «انتخاب روش و منابع مناسب» است.

- مطالعه و مرور: اصلی ترین روش به روز رسانی اطلاعات، مطالعه فردی است. منابع مطالعاتی گوناگونی در دسترس قرار دارند که رایج ترین آنها کتاب، مجله، مقالات روزنامه ها، وبلاگ ها هستند. با توجه به وجود تعداد زیادی کتاب و مجله می توان از نظرات منتقدین برای انتخاب کتاب استفاده کرد. در خصوص مقالات و وبلاگ ها نیز توجه به نام نویسندگان مطالب می تواند راهگشا باشد.

همچنین حفظ و مرور منابع مهم مطالعاتی دوره تحصیل، به ویژه جزوات شخصی (که خودتان به زبان خودتان تهیه کردید) برای یادآوری و تثبیت آموخته های قبلی مفید و موثر خواهد بود.

- شرکت در کلاس ها و دوره های بازآموزی و کوتاه مدت (Continuing Education)؛
- استفاده از کلاس های برخط (Massive Open Online Courses)؛
- استفاده از پادکست ها (Podcast) و سخنرانی های (Lecture) برخط (Online) و یا ضبط شده مانند Ted Talks؛
- شرکت در رویدادها (Event) مانند سمینارها و همایش های معتبر دارای محتوای ارزشمند (و نه تشریفاتی و تبلیغاتی) و عضویت در انجمن های علمی (Scientific Society)؛
- عضویت در صفحات تخصصی در شبکه های اجتماعی (Social Media) برای کسب اخبار و اطلاعات مانند صفحات تخصصی در Linkedin؛
- ایجاد شبکه ارتباطات فردی (Personal Network) و تبادل اطلاعات با همکاران و همکلاسی های سابق؛
- آموختن و ارتقای مهارت های یادگیری (Learn How to Learn) برای افزایش راندمان فردی؛
- حفظ ارتباط علمی با اساتید دوره تحصیل: متاسفانه در ایران، شکاف عمیقی در روابط بین اساتید و دانشجویان وجود دارد.
- ادامه تحصیل رسمی (Formal Education): نیاز به زمانی بیشتر از 8.5 ساعت در هفته دارد.

منابع:

- An Engineering Career: Only a Young Person’s Game?

- The Half-Life of Facts written by Samuel Arbesman from Current

ما روزانه 24 ساعت و در هفته 168 ساعت، زمان در اختیار داریم. در این 168 ساعت فعالیت های مختلفی را بایستی انجام دهیم. از این رو در جایگاه دانش آموز و دانشجو بسیاری می خواهند بدانند که چه مقدار زمان برای درس خواندن (مطالعه فردی) باید اختصاص دهند. قاعده مشخصی برای تعیین این میزان وجود ندارد.

با ذکر این نکته مهم که روش صحیح درس خواندن و یادگیری بایستی همراه با اختصاص زمان کافی گردد، به بیان خلاصه ای از پژوهش های انجام شده و تجربیات در این زمینه پرداخته می شود. به صورت سرانگشتی مقادیر زیر متناسب با هر مقطع تحصیلی پیشنهاد شده است.

- محدویت روزانه درس خواندن: با اینکه گفته می شود ذهن انسان نامحدود است، ولی پژوهش ها نشان داده که برای ورود اطلاعات به ذهن، محدودیت روزانه وجود دارد. این محدودیت بر اساس ویژگی های زیستی هر فرد بوده و شامل حجم اطلاعات و سرعت ورود اطلاعات است. بر این اساس برای یک انسان بالغ معمولی، مقدار پیشنهادی درس خواندن (مجموع کلاس و مطالعه فردی) روزانه 8 ساعت است. این موضوع بایستی در هنگام برنامه ریزی کلاس های درسی در مدارس و دانشگاه ها مورد توجه قرار گرفته و از گنجاندن بیش از 6 ساعت کلاس درس در روز خودداری شود. و حتما یک روز در هفته را به عنوان روز تعطیل در نظر گرفت (کلاس درسی برگزار نشود).

- درس خواندن را جدی بگیرید: سه دوست می خواستند برای گذراندن بعدازظهر خود با هم تصمیم بگیرند. اولی پیشنهاد کرد شام بریم بیرون، دومی پیشنهاد کرد بریم سینما، سومی پیشنهاد کرد درس بخونیم. از آنجایی که هم نظر نبودند تصمیم گرفتند شیر یا خط بندازند. «اگر شیر آمد، شام بروند بیرون»، «اگر خط آمد، بروند سینما»،  و «اگر سکه روی لبه فرود آمد و باقی ماند، درس بخوانند». درس خواندن را جدی بگیرید. درس خواندن کاری است، زمان بر، پیوسته و نیازمند تلاش.

- برای فرصتی که برای درس خواندن دارید، ارزش قائل شوید: هر بار که در کلاس درس می نشینید به یاد داشته باشید که چند نفر هستند که آرزو دارند جای شما در آن کلاس باشند.

- به اندازه توان بدنی تان درس بخوانید: یک فرد معلول، می تواند معلولیت خود را ببینید، ولی یک احمق نمی تواند حماقت و مشکل خود را به راحتی ببیند. اگر شما واقعا فردی زیرک هستید، به اندازه توان بدنی تان درس بخوانید، و تلاش کنید در بهترین سطحی که می توانید، قرار بگیرید.

دبستان و دبیرستان

- دوره دبستان: هجی کردن کلمات، ریاضی ابتدایی، تمرین دیکته، داستان خوانی، و بازی هدفمند از جمله فعالیت های مهم دانش آموز دبستانی در خانه محسوب می شوند. داستان خوانی علاوه بر تقویت عادت مطالعه و توسعه دایره واژگان، بسته به محتوای داستان می تواند منجر به بهبود مهارت های ارتباطی و اجتماعی، و مهارت های تفکر شود. در انتخاب داستان به ویژه داستان های ترجمه ای دقت کنید. در این سن، محتوای ارائه شده در کتاب داستان تاثیری مستقیم و پررنگ بر دیدگاه های دانش آموز نسبت به زندگی خواهد داشت.

- دوره دبیرستان: تعداد ساعات کلاسی در این دوره طبق برنامه آموزشی رسمی حداکثر 35 ساعت در هفته است. در نتیجه دانش آموز به جز کلاس درسی، حدود 10 تا 12 ساعت در هفته بایستی درس بخواند.

دانشگاه

دوره کارشناسی (Undergraduate) در ایران حداکثر شامل 142 واحد درسی است و انتظار می رود دانشجو در مدت 8 نیمسال (semester) این دوره را به اتمام برساند. بر این اساس نیاز است دانشجو در هر نیمسال 15 تا 17 واحد درسی (Credit) اخذ کند.

دانشجوی تمام وقت: افرادی که در هر نیمسال حداقل 15 واحد درسی اخذ می کند، دانشجوی تمام وقت، محسوب می شوند. چرا که در هفته بایستی حداقل 15 ساعت در کلاس درس حضور داشته باشد، و حداقل 30 ساعت خارج از کلاس درس بخواند (در مجموع هفته ای 45 ساعت). رعایت حداقل ساعات درس خواندن خارج از کلاس، در دوره کارشناسی ضروری است. چرا که دوره کارشناسی، پایه و زیربنای مراحل بعدی بوده و به ندرت توان جسمی، فرصت، و حوصله ای که دانشجو در این دوران دارد، تکرار خواهد شد.

بررسی انجام شده در برخی دانشگاه ها نشان داده که کمتر از 11 درصد دانشجویان، بیش از 25 ساعت در هفته درس می خوانند. و به طور کلی میانگین ساعات درس خواندن دانشجویان حدود 10 تا 13 ساعت در هفته است؛ این آمار نشان از شکاف بزرگی بین میزان مناسب و میزان واقعی دارد.

به دانشجویان تمام وقت (Full Time) که شغلی به جز درس خواندن ندارند، پیشنهاد می شود در هر نیمسال به صورت میانگین 15 تا 18 واحد درس اخذ کرده و روزانه به طور متوسط 8 ساعت درس بخوانند (کلاس + مطالعه شخصی). بدین ترتیب به راحتی می توان با در نظر گفتن یک روز تعطیلی در هفته، بدون فشار زیاد و خستگی، 48 ساعت در هفته درس خواند.

تفاوت دبیرستان با دانشگاه: بسیاری از افراد با توقعات دوره دبیرستان وارد دانشگاه می شوند. مثلا:

- توقع دارند مانند دبیرستان با 2 تا 3 ساعت مطالعه در روز نتیجه خوبی بگیرند.

- میزان درس خواندن خود را بر اساس نمره ای که می خواهند، تنظیم می کنند. در حالی که کسب نمره دلخواه فقط به ساعات مطالعه بستگی ندارد. ایجاد ارتباط بین ساعت مطالعه و نمره، بدون در نظر گرفتن عوامل دیگر (مانند روش درس خواندن)، باعث نرسیدن به نتیجه دلخواه می شود. در اغلب موارد افرادی که این اشتباه را مرتکب شده اند به دلیل ناکامی، ناراحت، ناامید و خشمگین هستند.

الف. پیش از پرداختن به مطلب اصلی ذکر دو مورد ضروری است:

1. تسلط بر زبان مورد استفاده: ابزار انتقال و فهم علم، زبان است و داشتن تسلط بر زبان مورد استفاده (دانش و مهارت) نقشی تعیین کننده در موفقیت یادگیری یاددهی دارد. به صورت مشخص برخوردار بودن از مهارت های لغوی (Word Skills) ضروری است. مهارت های لغوی شامل: دستور خط یا املاء (Spelling)، دستور زبان (Grammar)، علائم نگارشی (Punctuation) است.

کار اصلی مهارت های لغوی، تقویت و توسعه استفاده از کلمات برای بیان و انتقال مفاهیم و مطالب است. هر چقدر نویسنده و مخاطب مهارت بیشتری داشته باشند، بیان و انتقال مفاهیم با سهولت، سرعت و شفافیت بیشتری انجام می شود.

2. اهمیت کتاب های زبان فارسی مدارس: هر چقدر در برنامه های آموزشی (مانند کتابخوانی، داستان نویسی و ...) و کتاب های زبان فارسی مدارس سعی شود دامنه واژگان دانش آموزان گسترش یابد، افراد به مرور زمان در فهم، بیان و انتقال مطالب عملکرد موفق تر و موثرتری خواهند داشت.

3. واژگان پرتکرار و آشنا: نویسندگان درسنامه ها نیازمند داشتن فهرست واژگان پرتکرار برای نوشتن هستند.

ب. بررسی درسنامه ها معمولا از دو جنبه ساختار متن (Text Structure) و پیکربندی (Layout) صورت می پذیرد. که در این مطلب به ساختار متن و تا حدی محتوا پرداخته می شود.

1. برای تعیین میزان آسانی «خواندن» و «فهمیدن» یک متن از مفهومی به اسم خوانایی  (Readability) استفاده می شود. برای اندازه گیری خوانایی، حسب کاربرد متن (درسی، فنی، تجاری و ...) فرمول های مختلفی ایجاد شده اند. ابزارهای نرم افزاری مختلفی نیز برای انجام فرآیند اندازه گیری وجود دارد (نگارنده تا کنون ابزاری برای اندازه گیری خوانایی در زبان فارسی نیافته است). در حالت کلی ویژگی های یک متن خوب به ترتیب زیر است:
- طول جمله (Sentence Length): جملات کوتاه تر مطلوب ترند.
- استفاده از کلمات پرتکرار (High-Frequency Words): استفاده از کلمات پرتکرار که به گوش خواننده آشناتر باشند، مطلوب تر است.
- کلمات مرکب (Complex Words): بسته به اینکه چه افرادی مخاطب متن هستند بایستی میزان استفاده از کلمات مرکب کنترل شود.
- زمان مورد نیاز برای مطالعه (Reading Time): هر چقدر متن نوشته شده درباره یک موضوع در عین جامع بودن، کوتاه باشد، مطلوب تر است. چرا که احتمال بروز خستگی در خواننده کاهش می یابد. از این رو تقسیم مطالب حجیم به قطعات کوچک تر توصیه می شود.

2. بدیهی است که درسنامه در محدوده خود بایستی جامع باشد و تمام موضوعات و جوانب مختلف آن را پوشش دهد، علاوه بر آن تمرینات مناسبی برای تثبیت آموخته ها و آموزش کاربردها تهیه شده باشد. تمرینات معمولا به صورت ساده (حل با استفاده از یک مفهوم)، و ترکیبی (حل با استفاده از ترکیبی از مفاهیم قبلی) تهیه می گردند.

3. استفاده از روش Principle First برای بیان مطالب

روش بیان مطالب در درسنامه ها به دو صورت زیر است:
- Principle First: در این روش ابتدا مفاهیم و نتایج به صورت صریح و شفاف ارائه شده، و سپس استدلال ها، اثبات ها و شواهد پشتیبانی کننده از نتایج و شواهد، بیان می شود.
- Proof First: در این روش، بر عکس روش قبلی، مطلب از صفر شروع شده و ابتدا به بررسی شواهد، و انجام استدلال و اثبات پرداخته شده و در انتها نتایج و مفاهیم بیان می گردند.
مطالعات روانشناسان آموزشی نشان داده است استفاده از روش Principle First برای آموزش و یادگیری افراد نوآموز موثرتر است. بر این اساس بایستی در ابتدای درسنامه نتایج و اطلاعات کلیدی برجسته شده و به صورت واضح توضیح داده شوند.

4. دانش آموز با مطالعه درسنامه بایستی به راحتی «نحوه سازماندهی اطلاعات ارائه شده»، و «ارتباط معنی دار بین مطالب» را متوجه شود. این کار معمولا از طریق گنجاندن فهرست های موضوعی، نقشه و درختواره موضوعات صورت می پذیرد.

5. لحن درسنامه (Tone): معمولا افراد با لحن محاوره ای (Conversational) بهتر و بیشتر از لحن رسمی (Formal) ارتباط برقرار می کنند.

6. به نویسندگان درسنامه ها پیشنهاد می گردد در ابتدای کار تصمیم بگیرند درسنامه را برای دانش آموز و دانشجو می نویسند یا برای استاد و معلم. و تصمیم خود را به صراحت در مقدمه درسنامه بیان کنند. هر گروه از این مخاطبان سطح علمی و فضای فکری خاص خود را دارند و در صورتی که بخواهید طوری بنویسید که پاسخگوی تمام این افراد باشید، مورد تنفر تمام آنها قرار می گیرید.

7. بر خلاف تصور رایج استفاده از تصاویر واقعی و اشکال با جزییات زیاد کمک چندانی به یادگیری نمی کند. استفاده از نمودارهای ساده با خطوط رنگی به یادگیری افرادی که دارای مهارت لغوی پایینی هستند، کمک زیادی می کند.

- National Academy Press, Science Teaching Reconsidered (A Handbook), The National Academies Press, 1997.

- www.readable.com

انتخاب مدرسه یکی از دغدغه های همیشگی والدین است و معمولا این کار به صورت کاملا ابتدایی انجام می شود (بر اساس پرس و جو از دوستان و آشنایان، شهرت مدرسه و تبلیغات). به نظرم رسید چند نکته رو در این زمینه بنویسم شاید کمکی باشد به شفاف تر شدن بازار مدارس. مثل خرید هر محصول دیگری، این حق شماست که بدانید چه محصولی (خدمت) را با چه ویژگی هایی خریداری می کنید. دقت کنید که فرزند شما باید برای محیط زندگی و کار 5 تا 15 سال آینده آماده شود.

الف. شهریه: شهریه پایه مدارس که برای حداقل های بخشنامه ای است، توسط آموزش و پرورش تعیین می شود ولی معمولا یک متمم قرارداد برای خدمات مازاد به والدین داده می شود که نرخ های مندرج در آن منحصرا توسط مدرسه تعیین می شود و آموزش و پرورش کنترلی بر روی آن ندارد. و در 99 درصد موارد پذیرفتن این متمم اجباری است. یعنی شما نمی توانید به مدرسه ای مراجعه کنید و فقط بگویید خدمات پایه مدرسه شما را میخواهم (اصل همه یا هیچ). بر طبق شنیده هام در تهران بسته به مقطع و خدمات اضافی، شهریه مقاطع اول و دوم ابتدایی بین 5 تا 15 میلیون تومان، و در مقاطع اول و دوم متوسطه بین 12 تا 25 میلیون تومان، و برای سال دوازدهم به دلیل وجود کنکور بین 30 تا 40 میلیون تومان است. باید مدارس به شما اثبات کنند متناسب با شهریه ای که می گیرند خدمات مناسبی ارائه می دهند.

ب. شفافیت اصلی ترین ویژگی مدارس خوب است. یک مدرسه خوب حداقل بایستی اطلاعات زیر را به صورت عمومی بر روی وبگاه خود منتشر کند تا والدین بتوانند اطلاعات اولیه را کسب کنند.

1. سال تاسیس، مشخصات و رزومه موسسان و مدیران مدرسه: در بین مدارس غیردولتی تعداد زیادی مدرسه وجود دارند که متعلق به گروه های مختلف با عقبه فکری و سیاسی خاص خود هستند. مثلا در بین مدارسی که از نظر مذهبی پررنگ ترند نیز تقسیم بندی های متفاوتی وجود دارد. این حق والدین است که بدانند فرزندشان در چه فضای فکری تحصیل می کند چرا که محیط تحصیل به شدت بر روی جهان بینی و رفتارهای فرد تاثیرگذار است. علاوه بر آن باید بدانید مدیران مجموعه چقدر از مدرسه داری و حرفه معلمی سررشته دارند.

2. مشخصات معلمان و کارکنان (نام، سن، تحصیلات، سابقه کار): برای دانستن میزان تجربه و مهارت معلمان و کارکنان، و تسلط آنها بر محتوایی که آموزش می دهند. با توجه به اینکه مشخص شدن عملکرد معلم نیازمند زمان است معمولا 4 یا 5 سال طول می کشد که نتیجه کار یک معلم خودش را نشان دهد، لذا جابجا شدن زیاد معلم از مدرسه ای به مدرسه دیگر (که در رزومه وی معلوم است) معمولا نشانه خوبی نیست.  

3. برنامه درسی هفتگی و سالیانه: برای بررسی نظم در اجرای فعالیت ها. شما برای حجم مشخصی از کلاس ها و فعالیت ها شهریه می پردازید (مثلا حداقل ساعات آموزشی مقطع دوم متوسطه 35 ساعت در هفته است)

4. شیوه اجرای هر درس: بایستی مشخص باید که در هر درس رویه به چه صورت است. تدریس در کلاس، حل تمرین، آزمون ها و امتحانات و غیره. تمامی این موارد بایستی به صورت شفاف به والدین و دانش آموز توضیح داده شود.

5. فهرست فعالیت های انجام شده در سال گذشته با گزارش تصویری (بازدیدها، فعالیت های علمی، برنامه های تفریحی، و غیره): بایستی نمونه چیزی که به شما وعده داده شده است را ببینید.

6. سرانه فضای آموزشی و جمعیت کلاس: گفته می شود در شرایط ایده آل، جمعیت 15 تا 20 نفر (میانگین 17 نفر) در هر کلاس مناسب است تا اولا معلم بتواند کلاس را کنترل و بر اوضاع مسلط باشد و دوما هم افزایی مثبت بین دانش آموزان در کلاس ایجاد شود. حداقل مساحت به ازای هر دانش آموز 1.2 مترمربع به اضافه حدود 5 مترمربع برای محل استقرار معلم و رفت آمد جلوی تخته سیاه و محل تردد باشد (برای یک کلاس 20 نفره مساحت کلاس بایستی حدود 30 مترمربع).

7. کتابخانه مدرسه و سایر امکانات: پس از کلاس درس مهم ترین نقطه مدرسه کتابخانه است. فهرست کتاب ها (تعداد و تنوع کتاب های عمومی، و کتاب های کمک درسی) و مساحت محل مطالعه در کتابخانه (نه محل قفسه کتاب ها). محیط کتابخانه محل آرامش برای مطالعه دانش آموز است که بایستی جدی گرفته شود.

ج. ویژگی های دیگر:

1. توصیه میکنم به هیچ وجه مدارسی که وابسته به ناشران و آموزشگاه های کنکوری هستند را برای تحصیل انتخاب نکنید. چرا که این موسسات معمولا به سراغ یادگیری (Education) نمی روند و با همان سبک کنکوری و آموزشگاهی می خواهند مدرسه را اداره کنند. بیشتر به دنبال فارغ التحصیلی (Graduation) و تبلیغات بوده و خدمت خاصی برای پیشرفت دانش آموز ارائه نمی دهند. فقط کاسبی خود را گسترش داده اند و می خواهند با همان سبک و سیاق کنکوری پول بیشتری کسب کنند. جالب اینکه برخی از همین ناشران و موسسات کنکوری شروع به ایجاد مدارس همانند فروشگاه های زنجیزه ای کرده اند و مثلا در یک شهر همزمان 5 دبیرستان دخترانه و 5 دبیرستان پسرانه تاسیس کرده اند. نتایج مثبت کاری شان برای متقاعد کردن خانواده ها برای ثبت نام (اگر نتیجه ای وجود داشته باشد)، محدود به رتبه کنکور دانش آموزان کلاس دوازدهم در کنکور می شود که ربطی به سایر پایه های درسی ندارد. دانش آموز 12 سال برای کنکور دادن درس نمی خواند، بلکه برای کسب حداقل دانش و مهارت لازم برای زندگی درس می خواند.

2. دقت کنید در برنامه های مدرسه به آموزش مهارت هایی همچون حل مسئله، تفکر انتقادی، مهارت های تحصیلی، مهارت های ارتباطی و موضوع خلاقیت پرداخته شده باشد. به صورت ساده تر آموزش هایی با عناوین فلسفه برای کودکان (فبک) و نوجوانان، TRIZ، منطق و تفکر انتقادی، مهارت های تحصیلی (study skills) و مهارت نگارش در کلاس های فوق برنامه موجود باشد.

3. حتی اگر خانواده ای به شدت مذهبی نیستید هم، حتما به دقت رزومه کاری معلم تعلیمات دینی فرزندتان را بررسی کرده و حدالامکان با معلم تعلیمات دینی فرزندتان قبل از ثبت نام یکبار حضوری صحبت کنید. رفتار، لحن و نحوه برخورد معلم را با دقت بررسی کنید چرا که موضوع دین و مذهب بسیار مهم بوده و فضای کلاس تعلیمات دینی تاثیر زیادی بر روی فرزند شما خواهد داشت. توجه اصلی را بر روی کلماتی که معلم در هنگام صحبت کردن استفاده میکند و اینکه چه لحنی دارد متمرکز کنید. تفکرات افراد پشت زبان شون پنهان شده. بپرسید در انتهای سال قرار است فرزند شما چه چیزهایی را بداند که قبلا نمی دانسته؟ از پاسخ می توانید متوجه شوید معلم می خواهد به فرزند شما برای پیدا کردن بینش اسلامی کمک کند یا فقط حفظ کردن مطالب بدون قدرت تحلیل.

4. بر خلاف اینکه بسیاری به دنبال وجود کلاس زبان خارجی در مدارس بوده و از همین ابتدا آینده آنها را در آن سوی مرزها می بینند، اعتقاد دارم افراد اول باید بر زبان مادری خود مسلط شوند و حداقل بتوانند حرف خودشان را به زبان مادری درست بیان کنند. بین داشتن سواد یک زبان و حرف زدن به یک زبان تفاوت وجود دارد. به همین دلیل پیشنهاد میکنم در مقاطع ابتدایی اول و دوم بیشتر به آموزش های زبان فارسی، نگارش فارسی (انشاء)، و خوشنویسی در مدارس توجه کنید.

5. پس از دقت بر روی کلاس های زبان فارسی، به دنبال بررسی کلاس های زبان های دیگر بروید، مثلا با علم به اینکه هدف اول آموختن زبان انگلیسی مطالعه و درک مطلب است مثلا بررسی کنید که از کتاب های داستان طبقه بندی شده در کلاس های فوق برنامه استفاده می شود و یا با علم به اینکه آموختن زبان عربی برای بازار کار آینده و ارتباط با کشورهای همسایه مهم است، بپرسید چگونه این دید به دانش آموز در مدرسه داده می شود؟ لازم به ذکر است در مناطق جنوبی ایران تعداد زیادی از هموطنان مون به زبان عربی صحبت می کنند. این موضوع در سایر کشورها نیز به همین صورت است.

در گذشته ظرفیت پذیرش دانشجو در دانشگاه های ایران محدودیت داشت، به همین دلیل "دانشگاه قبول شدن" مقدم و غالب بر تمامی موضوعات بود. ولی در حال حاضر به چهار دلیل:

- کاهش موالید در کنار افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو؛
- کاهش علاقه به ادامه تحصیل (از بین رفتن ارزش اجتماعی و اقتصادی ادامه تحصیل)؛
- وضعیت اقتصادی نامناسب و کاهش قدرت خرید مردم در کنار پوشش ناچیز هزینه های تحصیل توسط وام شهریه؛
- تمایل زیاد به رشته های تجربی (به دلیل درآمد بالاتر در بخش درمان)؛

افرادی که قصد ادامه تحصیل در گروه های علوم انسانی، هنر، و مهندسی را دارند، دیگر "دانشگاه قبول شدن" برایشان ملاک نیست، بلکه اینکه چه رشته ای و در چه دانشگاهی قبول شوند، مهم است.

نکات مهم در انتخاب محل تحصیل

از آنجایی که تقریبا هیچگونه نظارت کیفی بر آموزش، در آموزش عالی ایران وجود ندارد، کلیه توقعاتی که در زمینه امور کیفی در ذهن دانشجویان وجود دارد، در واقعیت، چیزی به جز توهمات نیستند. مطالعه این مطلب به ویژه به افرادی که قصد تحصیل به صورت شهریه پرداز در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی خصوصی را دارند (که عمدتا پذیرش دانشجو در آنها به صورت بدون آزمون انجام می شود)، توصیه می شود.

نظم:

یکی از عمده ترین مشکلاتی که بسیاری از دانشجویان پس از ورود به دانشگاه با آن مواجه می شوند، بی نظمی در برنامه آموزشی دانشگاه است. این بی نظمی در 2 مورد واضح تر است.

- توزیع و ارائه دروس در بین نیمسال های دوره تحصیلی
- توزیع کلاس ها در بین روزهای هفته در هر نیمسال

الف. وجود برنامه برای توزیع دروس در بین نیمسال های دوره تحصیلی، 2 فایده برای دانشجو دارد:
- نمای کلی و نقطه شروع و پایان دوره را مشخص کرده و دانشجو می تواند به ویژه در زمینه مالی و سایر امور وابسته، برنامه ریزی داشته باشد.
- در صورت بروز هرگونه تغییری در ترتیب یا میزان واحد اخذ شده یا گذرانده شده (دروس افتاده)، دانشجو امکان برنامه ریزی برای جبران عقب افتادگی احتمالی را دارد.

ب. وجود برنامه مناسب برای توزیع کلاس ها در بین روزهای هفته، 2 فایده برای دانشجو دارد:
- امکان برنامه ریزی برای سایر فعالیت ها (اشتغال، شرکت در سایر کلاس های آموزشی، و ...) را برای دانشجو فراهم می آورد.
- توزیع مناسب کلاس ها در روزهای هفته، باعث عدم خستگی دانشجو، و تنظیم توالی مطالب برای یادگیری بهتر و انجام تکالیف می شود.

لذا هنگام بررسی دانشگاه مورد نظر خود به نکات زیر توجه کنید:

- برنامه توزیع دروس در نیمسال ها وجود داشته باشد. به صورت معمول طول دوره در مقطع کارشناسی پیوسته در مدت 8 نیمسال، و در مقاطع کاردانی و کارشناسی ناپیوسته 4 نیمسال است. لذا به طور متوسط در هر نیمسال 18 تا 20 واحد درس بایستی به دانشجو ارائه شود. با توجه به اینکه معمولا در نیمسال آخر (هشتم) دانشجویان در حال آمادگی برای آزمون ورودی مقطع کارشناسی ارشد هستند. بهتر است برنامه درسی حدالامکان سبک تر از نیمسال های قبلی باشد (تعداد واحد کمتری برای نیمسال هشتم باقی مانده باشد).

- در برنامه توزیع دروس در نیمسال های دوره تحصیلی، تناسب و روال مشخصی برای توزیع دروس عمومی، پایه، و اصلی وجود داشته باشد. این امر تا حدودی باعث توزیع یکنواخت بار کاری در طول دوره می شود. در مطلب انتخاب متعادل دروس عمومی و پایه در این باره صحبت شده است.

- در برنامه توزیع کلاس ها در روزهای هفته، به نظر می رسد بهترین شیوه، رعایت حداکثر 6 ساعت کلاس در روز (معادل 6 واحد نظری) و انتخاب 3 - 4 روز در هفته (ترجیحا روزهای زوج یا فرد به دلیل داشتن فاصله مناسب برای مطالعه و جلوگیری از خستگی دانشجو) است.

غالبا دانشگاه ها بی نظمی های ذکر شده را به موضوع زمان بندی کلاس ها تقلیل داده و با گفتن این جمله که شما دانشجوی تمام وقت هستید پس اختیار زمان شما با ماست، توجیه می کنند. در این زمینه هیچ قانونی مصوب مجلس یا شورای عالی انقلاب فرهنگی، و حتی آیین نامه ای از وزارت علوم وجود ندارد که این بی نظمی را بتوان با آن توجیه کرد. و فرض بر این بوده مدیران دانشگاه ها افرادی تحصیلکرده هستند و عاقلانه و مسئولانه این جوانب را در نظر می گیرند.

کیفیت آموزشی:

به صورت کلیشه ای دانشگاه ها هرگونه انتقادی در خصوص کیفیت را با تنبلی و بی استعدادی دانشجو، و کمبود بودجه و امکانات توجیه می کنند. دانشگاهی که به کیفیت آموزشی فکر می کند، بایستی نشان دهد که در آن جهت نیز حرکت می کند. فعالیت های مربوط به این موضوع در سه دسته قابل طبقه بندی هستند:

الف. افزایش توانمندی مدرسان (بخش یاددهی): برگزاری کلاس های روش تدریس، ارزیابی اساتید در انتهای هر نیمسال توسط دانشجویان و دادن بازخورد به مدرسان؛

ب. افزایش توانمندی دانشجویان (بخش یادگیری): برگزاری کلاس های مهارت های درس خواندن (Study Skills)، وجود آزمایشگاه ها و کارگاه های مورد نیاز هر رشته، انتشار نشریات و مطالب علمی و دانشجویی بر روی وبگاه و در نشریات، برگزاری برنامه های فوق برنامه آموزشی، علمی و فرهنگی؛

پ. وجود امکانات کمک آموزشی:
- سالن مطالعه که در اوقات فراغت دانشجویان بتوانند برای درس خواندن از آن استفاده کنند؛
- کتابخانه که به ازای هر رشته حداقل 100 عنوان کتاب داشته و حداقل مشترک یک مجله تخصصی مرتبط با آن رشته باشد (معمولا در مقطع کارشناسی پیوسته دانشجویان بین 45 تا 65 درس می گذرانند که موجودی کتابخانه بایستی توان پوشش این دروس را داشته باشد)؛
- کارگاه رایانه که در حالت  کلی (به جز نیازهای خاص برخی رشته ها) حداقل به ازای هر 20 دانشجو یک رایانه داشته باشد.

شفافیت:

شفافیت در دانشگاه ها تا حد زیادی نیازمند اطلاع رسانی و در دسترس بودن منابع است. لذا به نظر می رسد اقدامات زیر حداقل کاری است، که دانشگاه ها باید انجام دهند.

انتشار عمومی:
- کلیه مقررات و آیین نامه های مربوط به دانشجویان (مانند آیین نامه های آموزشی، شهریه، نقل و انتقال، و ...)؛
- میزان شهریه و نحوه پرداخت آن بر روی وبگاه دانشگاه، هم برای آنان که قصد انتخاب آن دانشگاه را دارند و هم برای دانشجویان فعلی؛
- تسهیلات: مانند وام شهریه، خوابگاه، غذاخوری، اماکن ورزشی و ...؛
- اسامی و سوابق (رزومه) اعضای هیات علمی و مدرسان دانشگاه بر روی وبگاه دانشگاه به منظور ایجاد امکان ارزیابی کلی وضعیت علمی توسط متقاضیان و جلوگیری از سوءاستفاده سودجویان؛
- اسامی کارکنان دانشگاه بر روی وبگاه دانشگاه به منظور پیشگیری از سوءاستفاده سودجویان؛

پرسش: ممکن است پرسیده شود یک دانش آموز که به تازگی دوره دبیرستان/هنرستان را به اتمام رسانده چگوه باید به تمام این اطلاعات دسترسی پیدا کند؟

پاسخ: قبل از انتخاب رشته یا ثبت نام می توان به دانشگاه مراجعه کرد و با مشاهده محل، برداشتی کلی (سر انگشتی) از وضعیت داشت. علاوه بر آن معمولا اکثر دانشگاه ها ترم تابستانی را برگزار می کنند و می توان از دانشجویان همان دانشگاه درباره این موارد پرسید. همچنین وبگاه دانشگاه نیز منبع خوبی برای بررسی وضعیت است.

یکی از مهم ترین راه های انتقال مطالب، نوشتن است. انسان با توانایی نوشتن متولد نمی شود، بلکه آن را یاد می گیرد. پیش نیاز نوشتن به هر زبانی تسلط به دستور آن زبان (Grammar) و داشتن دایره واژگان فعال (Active vocabulary) گسترده تر برای بیان بهتر منظور نویسنده است.

بسیاری از ما فارسی زبانان تنها به این دلیل که می توانیم به فارسی صحبت کنیم و مختصری بنویسیم، توهم تسلط بر زبان فارسی را داریم، و متاسفانه بر اساس این توهم، در دوران مدرسه (به ویژه پس از 6 سال اول ابتدایی) کمترین توجه را به دروس زبان و نگارش فارسی داریم. شاید بهترین راه افزایش تسلط بر زبان فارسی مسیر مطالعاتی است که ویراستاران طی می کنند. در این خصوص پیشتر در مطلب درس فارسی عمومی کمی صحبت شده است. سعی خواهم کرد به صورت مفصل تر در مطلبی که درباره ویرایش، ویراستاری و بلاغت خواهم نوشت، بیشتر به این موضوع بپردازم. جا دارد به نکته مهمی در این زمینه اشاره کنم، تا زمانی که فردی نتواند به زبان مادری خود مسلط شود، نخواهد توانست زبان دیگری به صورت

این مطلب اختصاص دارد به نگارش علمی، که غالبا دانشجویان در دانشگاه ها در دوره کارشناسی ارشد و دکترا در هنگام انجام تکالیف، و نگارش پایان نامه، رساله و مقاله با آن موجه می شوند. متاسفانه پس از دوران مدرسه، و درس فارسی عمومی در مقطع کارشناسی، درسی که متمرکز بر روی آموزش نگارش باشد، در برنامه درسی دانشگاه ها وجود ندارد. البته در چند سال اخیر (1395 به بعد) دانشگاه آزاد اسلامی درسی جبرانی تحت عنوان "روش تحقیق، مقاله نویسی و رساله نویسی پیشرفته" در مقطع دکترا گنجانده است، که در آن کمتر موضوع نگارش علمی و انواع آن پرداخته شده است.

منابع آمورشی:

1. Academic Writing Course Written by R. R. Jordan From Longman.

2. Writing at University Written by Phyllis Creme, Mary Lea From Open University Press.

3. Academic Writing (A Handbook for International Students) Written by Stephen Bailey From Routledge.

4. They Say / I Say (The Moves That Matter in Academic Writing with Readings) Written by Cathy Birkenstein, Russel Durst, Gerald Graff From W. W. Norton & Company.

5. How to Write a Paragraph (The Art of Substantive Writing) Written by Richard Paul, Linda Elder From Rowman & Littlefield Publishers.

6. How to Read a Paragraph (The Art of Close Reading) Written by Richard Paul, Linda Elder From Rowman & Littlefield Publishers.

تفکر انتقادی (Critical Thinking) یک فرآیند ارزیابی است که از منطق برای تفکیک درست از اشتباه، مستدل و معقول از غیر آن، استفاده می کند.

منطق، علم چگونگی ارزیابی بحث ها و استدلال هاست. در صورتی که به دنبال ارزیابی بهتری از ادعاها، ایده ها و بحث های گوناگون هستید، نیاز به دانستن مبانی علم منطق (ابزار ارزیابی) و تفکر انتقادی (فرآیند ارزیابی) دارید. اهمیت یادگیری و استفاده از این زنجیره در یادگیری، در شکل گیری تصمیمات بهتر و ساختن باورهای صحیح از موضوعات مورد بررسی، متجلی می گردد. بدون داشتن ابزارهای مناسب ذهنی، امید بسیار کمی برای تفکیک دروغ و اشتباه از حقیقت و درستی خواهد بود.

بدون مهارت و ناآگاه

همه اشتباه می کنند، ولی اولین و مهم ترین موضوع توانایی تشخیص اشتباه است. بدبختانه در برخی زمینه ها مانند منطق و تفکر انتقادی، کمتر احتمال دارد فردی که مرتکب اشتباه شده است، پی به اشتباه خود ببرد، و در نتیجه کمتر قادر به اصلاح آن خواهد بود. در مقابل به جای جستجوی اشتباه خود، بیشتر درصدد متهم کردن دیگرانی که بیشتر درباره اشتباه می دانند، هستند. بسیاری از افراد فکر می کنند در این زمینه ها به حد کافی خوب هستند، و نیاز به یادگیری بیشتر ندارند و در نتیجه از بهبود و پیشرفت باز می مانند.

منطق چیست؟

بسیاری از افراد از کلمات «منطق» و «منطقی» بدون آنکه واقعا معنای آن را بدانند، استفاده می کنند.  منطق علم یا مطالعه چگونگی (How) ارزیابی بحث ها و استدلال هاست. بدین معنا که ساختار یک بحث مستدل، عقلانی و صحیح بایستی چگونه شکل بگیرد. لذا منطق به ما کمک می کند که بهتر بیندیشیم و استدلال کنیم.

تفکر انتقادی چیست؟

به زبان ساده، تفکر انتقادی به معنی ارتقای اعتبار و ارزیابی عقلانی بحث و عقیده است. تفکر انتقادی چاره ای برای تفکیک درستی از اشتباه، و عقاید مستدل از غیر آن بوده، و معمولا شامل کشف معایب است.، اما تفکر انتقادی محدود به عیب جویی از ایده ها نیست، و به دنبال ارتقای توانایی تفکر به موضوعات با فاصله انتقادی (Critical Distance) بیشتر نیز هست.

فاصله انتقادی: فاصله بین مطالعه کننده و موضوع مورد مطالعه است که با هدف انتقاد ایجاد می شود. دلیل ایجاد آن جلوگیری از: الف. تاثیر مطالعه کننده بر موضوع مورد مطالعه و ب. تاثیر موضوع بر درک ما، است. وقوع این موارد موجب سوگیری و وقوع اشتباه در نتیجه نهایی می گردد.

ریشه تفکر انتقادی

تفکر انتقادی، منطق پایه است. ایجاد کلاس های آموزشی تفکر انتقادی ریشه در آمریکای شمالی (کشورهای ایالات متحده آمریکا و کانادا) داشته و اکثرا دپارتمان های فلسفه این درس را ارائه می دهند. این کلاس ها غالبا برای دانشجویان در ابتدای مقطع کارشناسی برگزار شده و این درس حداقل شامل مباحث:

- مبانی منطق (Basic Logic)
- تجزیه و تحلیل بحث (Argument Analysis)
- مغالطه (Fallacy)
- استدلال علمی (Scientific Reasoning)
- مهارت های نوشتن (Writing Skills)
- شبه علم (Pseudoscience)
- کاربردهای تفکر انتقادی (مانند تفکر انتقادی و رسانه و ...)
- روانشناسی و مبانی شناختی استدلال، قضاوت و تصمیم گیری انسان (بیشتر منابع این حوزه مربوط به افرادی است که در زمینه اقتصاد رفتاری پژوهش کرده اند)

است. دو زمینه کاربردی که تفکر انتقادی در آنها بیشتر مورد توجه قرار می گیرد، عبارتند از:

توافق و عدم توافق (مباحثه)

بحث ها در خصوص عدم توافق ها انجام می شود. افراد درباره مواردی که با هم توافق دارند بحث نمی کنند. بحث ها در دو حالت حل نشده، ادامه یافته و در انتها منجر به خصومت و دشمنی می شوند:

- ریشه و عامل عدم توافق معلوم نیست؛
- و یک لایه عمیق تر: بر روی اینکه چه چیزی ریشه و عامل عدم توافق است، اتفاق نظر نباشد.

پروپاگاندا و اقناع

پروپاگاندا به معنای تلاش سازمان یافته و هماهنگ برای متقاعد کردن توده های مردم به پذیرش ایده، باور، دیدگاه و نگرشی خاص است. رایج ترین پروپاگاندا در متن جنگ اتفاق می افتد. در عین حال پروپاگاندا را می توان به تلاش شرکت ها برای وادار کردن مردم به خرید اجناسشان و سایر موارد مشابه اطلاق کرد.

منابع آموزشی:

1. Introduction to Logic and Critical Thinking Written by Merrilee H. Salmon From Wadsworth Publishing.

2. Critical Thinking (Tools for Taking Charge of Your Learning & Your Life) Written by Richard Paul, Linda Elder From Prentice Hall.

3. Your Deceptive Mind (A Scientific Guide to Critical Thinking Skills) Written by Steven Novella From The Teaching Company.

4. The 5 Elements of Effective Thinking Written by Edward B. Burger, Michael Starbird From Princeton University Press.

5. Critical Thinking Written by Richard L. Epstein, Michael Rooney From Advanced Reasoning Forum.

6. Learning to Think Things Through (A Guide to Critical Thinking Across the Curriculum) Written by Gerald M. Nosich From Prentice Hall.

7. Critical Thinking (An Introduction to the Basic Skills) Written by Jonathan Lavery, William Hughes, Katheryn Doran From Broadview Press.

8. Critical Thinking Written by Jocko Babin, Ray Manson.

9. Thinking, Fast and Slow Written by Daniel Kahneman From Farrar, Straus and Giroux.

10. Predictably Irrational Written by Dan Ariely From Harper Perennial.

11. Mistakes Were Made (but Not by Me) Written by Carol Tavris, Elliot Aronson From Mariner Books.

12. Nudge (Improving Decisions About Health, Wealth, and Happiness) Written by Richard H. Thaler, Cass R. Sunstein From Penguin Books.

13. The Demon-Haunted World Written by Carl Sagan, Ann Druyan From Ballantine Books.

با توجه به تحریم حمل و نقل هوایی کشور از سوی سازندگان هواپیماهای مسافربری، ضروری است کشور به سمت استفاده از حمل و نقل ریلی به عنوان راه حل جایگزین و ایمن حرکت کند. در ایران تحصیل در زمینه راه آهن در مقطع کارشناسی پیوسته در پنج گرایش، و در 9 دانشگاه انجام می پذیرد.

گرایش های راه آهن:

1. خط و سازه های ریلی (سال 1394)
2. حمل و نقل ریلی (سال 1394)
3. ماشین های ریلی (سال 1386)

4. خط و ابنیه (سال 1375)
5. بهره برداری (سال 1374)

دانشگاه و موسسات آموزش عالی مجری:

1. دانشگاه علم و صنعت (گرایش های 1 و 2 و 3)
2. دانشگاه صنعتی کرمانشاه (گرایش 5)
3. دانشگاه اصفهان (گرایش 1)
4. دانشگاه پیام نور (گرایش 4)
5. موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی فرزانگان اصفهان (گرایش 1)
6. موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی نجف آباد (گرایش 1)
7. موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی خاوران (گرایش 1)
8. موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی زند شیراز (گرایش 3)
9. مرکز آموزش عالی جهاددانشگاهی کرمانشاه (گرایش 1)

با بررسی 4 مورد از گرایش های فوق، می توان دریافت که آنها بسیار نزدیک به رشته های مهندسی عمران و مهندسی صنایع هستند.

- «خط و سازه های ریلی» و «خط و ابنیه» نزدیک به رشته مهندسی عمران
- «حمل و نقل ریلی» و «بهره برداری» نزدیک به رشته مهندسی صنایع

از این رو پیشنهاد می گردد این گرایش ها به عنوان «زمینه» به رشته های مهندسی عمران و مهندسی صنایع منتقل شوند و رشته مستقل راه آهن بر ماشین های ریلی (حوزه بین رشته ای) متمرکز گردد. تا بدین ترتیب زمینه اجرای گسترده تر برنامه آموزشی رشته راه آهن در مقطع کارشناسی فراهم می گردد. گفتنی است هم اکنون در مقطع کارشناسی ارشد متقاضیان:

- گرایش ماشین های ریلی در آزمون مهندسی مکانیک
- گرایش های راه آهن برقی، و کنترل و علائم راه آهن در آزمون مهندسی برق
- گرایش حمل و نقل ریلی در آزمون مهندسی صنایع
- گرایش مهندسی خطوط راه آهن در آزمون مهندسی عمران

شرکت کرده و پذیرش در مقطع کارشناسی ارشد این گرایش ها در دانشگاه علم و صنعت انجام می شود.

مطالعه فعالیت های شرکت ها معروف فعال در این زمینه می تواند دید بهتر و روشن تری از آینده شغلی این رشته در اختیار علاقمندان قرار دهد. معروف ترین شرکت ها در زمینه ریل و اتصالات، واگن، و لوکوموتیو (locomotive) عبارتند از:

- Bombardier, Canada
- CAF, Spain
- Mitsui, Japan
- Siemens, Germany
- Stadler, switzerland
- Hitachi Rail Italy S.p.A. (AnsaldoBreda), Italy

آشنایی با انجمن ها و همایش های مرتبط با آموزش مهندسی راه آهن:

- American Railway Engineering and Maintenance-of-Way Association (AREMA)

- Railway Engineering Education Symposium (REES)

با توجه به اقلیم ایران، تخریب روزافزون منابع طبیعی و محیط زیست در کشور، و توامان وجود کم آبی و خشکسالی از یک سو، و بروز سیل های ویرانگر از سوی دیگر، ارائه آموزش های پایه به مهندسان عمران در این زمینه ضروری به نظر می رسد. چرا که به هر دلیلی در مرحله آخر اجرا و پیاده سازی (بعد سخت افزاری) اکثر این طرح های حوزه منابع طبیعی و محیط زیست بر عهده مهندسان عمران قرار می گیرد. بر این اساس می توان زمینه ای تحت عنوان "محیط زیست و منابع طبیعی" را به مقطع کارشناسی پیوسته مهندسی عمران اضافه کرد. وجود دروس استاتیک، دینامیک، مقاومت مصالح، مکانیک خاک، مکانیک سیالات، و زمین شناسی مهندسی در میان دروس پایه و اصلی رشته مهندسی عمران زیرساخت مناسبی جهت انجام این مهم، فراهم آورده است.

لازم به ذکر است که رشته مهندسی طبیعت (جایگزین رشته منابع طبیعی گرایش مرتع و آبخیزداری) به صورت تخصصی به بحث آبخیزداری به ویژه در زمینه مطالعه، طراحی و مدیریت می پردازد. لذا پیشنهاد می شود جهت نزدیک تر شدن مهندسان عمران به حوزه محیط زیست و منابع طبیعی، دو درس "آبخیزداری و آبخوانداری" و "حفاظت آب و خاک" به برنامه درسی این رشته افزوده شود.

این دروس ارتباط نزدیکی با دروس زمین شناسی مهندسی، مبانی اکولوژی، مهندسی محیط زیست، مکانیک سیالات، مکانیک خاک، هیدرولیک، هیدرولوژی دارند.

توضیح مهم: متاسفانه یافتن اطلاعات و منابع مطالعاتی در این زمینه نیاز به جستجوی فراوان دارد، لذا تا حد امکان لینک دسترسی به منابع در این مطلب قرار داده شده است. امید است با توسعه تولید محتوا در زمینه رشته مهندسی طبیعت (مرتع و آبخیزداری) دسترسی به منابع مطالعاتی این حوزه تسهیل گردد.

الف. منابع طبیعی و فرسایش (حفاظت آب و خاک Soil and Water Conservation)

منابع مطالعاتی:

1. Managing Our Natural Resources Written by William G. Camp, Betty Heath-Camp From Cengage Learning.

2. Principles of Soil Conservation and Management Written by Humberto Blanco, Rattan Lal From Springer.

3. Soil and Water Conservation for Productivity and Environment Protection Written by Frederick R. Troeh, J. Arthur Hobbs, Roy L. Donahue From Pearson.

4. Soil Erosion And Conservation Written by R.P.C. Morgan From Wiley.

ب. آبخیزداری (Watershed Management)

منابع مطالعاتی:

1. The Watershed Project Management Guide Written by Thomas E. Davenport From LEWIS Publishers.

2. FAO Strategies, Approaches and Systems in Integrated Watershed Management

ج. سازه های مهندسی و اقدامات فنی حفاظت از آب و خاک

این مبحث شامل: تراس بندی (Terracing)، بانکت بندی (Channel Terracing / Banquette)، سکوبندی (Bunding)، ایجاد آبراهه انحرافی (Diversion Waterways)، احداث بند (Check Dam) و سایر روش های مکانیکی می شود.

منابع مطالعاتی:

نشریات نظام فنی و اجرایی کشور شامل:

1. مبانی طراحی و راهنمای اجرای سازه های کنترل فرسایش
- جلد اول: نشریه 1-450 مبانی طراحی و راهنمای اجرای بانکت بندی
- جلد دوم: نشریه 2-450 مبانی طراحی و راهنمای اجرای سکوبندی
- جلد سوم: نشریه 3-450 مبانی طراحی و راهنمای اجرای تراس بندی
- جلد چهارم: نشریه 4-450 تعاریف و علائم استاندارد در نقشه های اجرایی آبخیزداری

2. راهنمای مهار سیلاب رودخانه - روش های سازه های (نشریه 242)
3. مبانی و طراحی و راهنمای اجرا و نگهداری سازه های کنترل سیل و رسوب (نشریه 416)
4. مبانی طراحی سازه های كنترل فرسایش در رودخانه ها و آبراهه ها (نشریه 417)
5. دستورالعمل اصلاح مراتع با استفاده از روش های ذخیره نزولات آسمانی (نشریه 419)
6. راهنمای طراحی، ساخت و نگهداری دیوارهای سیل بند (نشریه 518)
7. راهنمای طراحی، ساخت و بهره برداری سامانه های انحراف سیلاب (نشریه 527)
8. راهنمای پادسیل سازی (نشریه 681)
9. راهنمای مدیریت سیلاب دشت (نشریه 705)

10. FAO Watershed Management Module (Tools):

- FAO watershed management field manual (13.1: Vegetative and soil treatment measures)
- FAO watershed management field manual (13.2: Gully control)
- FAO Watershed management field manual (13.3: Slope treatment measures and practices)
- FAO watershed management field manual (13.4: Landslide prevention measures)
- FAO Watershed management field manual (13.5: Road design and construction in sensitive watersheds)
- FAO Watershed management field manual (13.6: Watershed survey and planning)

11. Soil and Water Conservation Engineering Written by Rodney L. Huffman, Delmar D. Fangmeier, Wiliam J. Elliot, Stephen R. Workman From American Society of Agricultural and Biological Engineers.

12. American Society of Agricultural and Biological Engineers Standards:

- ASAE S268.6 MAR2017: Terrace Systems
- ASAE S442.2 FEB2017: Water and Sediment Control Basins
- ASAE EP260.5 FEB2015: Design and Construction of Subsurface Drainage Systems on Agricultural Lands in Humid Areas
- ANSI/ASAE EP302.4 FEB1993 (R2017): Design and Construction of Surface Drainage Systems On Agricultural Lands in Humid Areas
- ASAE EP369.1 DEC1987 (R2014): Design of Agricultural Drainage Pumping Plants
- ASAE EP463.2 NOV2009 (R2014): Design, Construction, and Maintenance of Subsurface Drains in Arid and Semiarid Areas
- ASAE EP479.1 DEC2013 (R2018): Operation of Controlled Drainage Systems in Humid Regions
- ASAE EP407.2 SEP2014 (R2018): Agricultural Drainage Outlets-Open Channels
- ASAE EP267.7 NOV1996 (R2017): Prevention of Mosquito Problems Associated with Irrigation and Drainage Systems
- ASABE EP 464.1 FEB2016: Grassed Waterway for Runoff Control
- ASAE EP511 DEC2003 (R2018): Drain Restoration after Utility Construction
- ASAE EP270.5 DEC1986 (R2017): Design of Ventilation Systems for Poultry and Livestock Shelters

وبگاه ها:

- American Society of Agricultural and Biological Engineers

- Watershed Academy (United States Environmental Protection Agency)

- Food and Agriculture Organization of the United Nations (Sustainable Forest Management Toolbox)

- World Association of Soil and Water Conservation (WASWAC)

درس تحقیقات محلی به ارزش 2 واحد نظری است. این درس جزو دروس اختیاری زمینه خاک و راه مقطع کارشناسی پیوسته مهندسی عمران است. درس مهندسی پی پیشنیاز این درس است.

منابع درسی:

1. Foundation Engineering Handbook Written by Robert W. Day From McGraw-Hill Education. (Chapter 2: Subsurface Exploration)

2. Foundation Analysis and Design Written by An-Bin Huang, Hai-Sui Yu From CRC. (Chapter 3: Subsurface Exploration for Foundation Design)

3. Decoding Eurocode 7 Written by Andew Bond, Andrew Harris From Taylor & Francis. (Chapter 4: Ground Investigation and Testing)

4. Site Investigation Written by C. R. I. Clayton, M. C. Matthews, N. E. Simons From Wiley.

5. Geotechnical Site Investigation Written by Noel Simons, Bruce Menzies, Marcus Matthews From Thomas telford.

6. Site Investigation in Construction From Thomas Telford Services.
- A. Without Site Investigation Ground is a Hazard
- B. Planning, Procurement and Quality Management
- C. Specification for Ground Investigation
- D. Guidelines for the Safe Investigation by Drilling of Landfills and Contaminated Land

درس برنامه نویسی کامپیوتر به ارزش 3 واحد نظری است. دانشجویان در این درس با مقدمات لازم جهت پردازش اطلاعات و شبیه سازی رایانه ای آشنا می شوند.

منابع درسی:

1. C++ How to Program Written by Paul J. Deitel, Harvey Deitel From Pearson.

2. MATLAB for Engineers Written by Holly Moore From Pearson.

3. An Engineers Guide to MATLAB Written by Edward B. Magrab, Shapour azarm, Balakumar Balachandran, James Duncan, Keith Herold, Gregory Walsh From Pearson.

4. Matlab Written by Stormy Attaway From Butterworth-Heinemann.

درس زبان عمومی به ارزش 3 واحد نظری است.

منابع درسی:

1. کتاب انگلیسی عمومی (Reading Through Reading) نوشته خانم مینو ورزگر، آقایان حسین فرهادی و پرویز مفتون از انتشارات سمت.

2. کتاب انگلیسی برای دانشجویان رشته فنی و مهندسی نوشته آقایان پرویز بیداهری، محمد فلاحی مقیمی، منوچهر حقانی، پرویز مفتون از انتشارات سمت

3. زبان عمومی نوشته آقای حسین فرهادی از انتشارات سمت.

4. کتاب انگلیسی پیش دانشگاهی برای دانشجویان دانشگاه ها نوشته آقای پرویز بیرجندی از انتشارات سمت.

هدف و سرفصل درس زبان عمومی مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

هدف: کسب مهارت در خواندن و درک مفاهیم متون خارجی به منظور آماده ساختن دانشجو برای فراگرفتن متون نیمه تخصصی.

سرفصل:

مروری بر ساختارها و واژگان زبان در حد دوره دبیرستان، خواندن متون مختلف در سطح 3500 واژه متداول، تاکید بر مهارت های یادگیری شامل:

- نحوه استفاده از فرهنگ لغت و دایره المعارف؛
- واژگان سازی؛
- نگارش رئوس مطالب؛
- خلاصه نویسی؛
- متون مختلف سریع خوانی؛
- معرفی و تمرین الگوهای پیچیده ساختاری در قالب متون نیمه تخصصی مربوط به هر رشته؛
- شناخت و استفاده از واژگان نیمه تخصصی در قالب متون مربوطه در سطح 3000 واژه به بالا؛
- تمرین های ساده جهت معادل سازی واژگان نیمه تخصصی و برگردان جمله و بند به زبان فارسی.

بدفهمی درس زبان عمومی توسط مدرسان

همانگونه که از سرفصل این درس مشخص است، طراحان آن متوجه بوده اند که یادگیری زبان خارجی با 3 واحد درسی (48 ساعت کلاس) اتفاق نمی افتد. این درس بیشتر به دنبال راهنمایی و آماده کردن دانشجویان برای خواندن و درک متون نیمه تخصصی و تخصصی است.

متاسفانه بسیاری از مدرسان درس زبان عمومی، به دلیل عدم اطلاع یا بدفهمی محتوای این درس، آن را در حد یک درس حفظی بی فایده تنزل داده اند. امید است مدرسان درس زبان عمومی با اطلاع از هدف و محتوای این درس به گونه ای عمل نمایند که دانشجویان بتوانند مسیر مناسب یادگیری زبان انگلیسی برای خود را انتخاب کرده و در آن پیشرفت کنند.